Ông Ni-cô-la Bùi Viết Thể quê làng Kiên Trung, phủ Xuân Trường, tỉnh Nam Định.
Năm 47 tuổi ông mới bị đi lính và chỉ một tháng sau khi nhập ngũ ông bị bắt vì đạo.
Kết quả của lời đe dọa
Một ngày tháng 11-1837, Tổng đốc Nam Định Trịnh Quang Khanh phải triệu về kinh, bị vua Minh Mệnh khiển trách nặng lời và đe dọa sẽ cất chức vì ông đã không tích cực bắt bớ đàn áp người có đạo, vua còn biết số quân đội dưới quyền ông có nhiều người theo đạo. Vua khoan hồng cho ông về lập công đền tội và căn dặn rằng: “Nếu ngươi muốn khỏi mất đầu thì ta ra hạn trong một tháng phải bắt hết các đạo trưởng trong tỉnh và phải luyện lọc quân đội cho đến tên lính có đạo cuối cùng, không phải ta muốn giết chúng, nhưng ta muốn chúng khóa quá. Ta sẽ cung cấp cho ngươi thêm 1000 quân và với tiền kho vô tận để người dùng trong việc này”.
Quan Tổng đốc lo âu trở về với ý đồ sẽ trả thù người có đạo.
Sau mấy tháng tung người đi khắp nơi điều tra do thám, về phía quân đội, ông đã có bản danh sách 500 lính và ông đem về tập trung ở tỉnh.
Ông tổ chức bữa tiệc khao quân có đạo linh đình và tiếp theo là những ngày tra tấn dã man, cuối cùng chỉ có ba ông Thể, Huy, và Đạt còn chiến đấu vững vàng.
Người nhiều tuổi nhất đã khuất phục trước
Tám tháng đau đớn kinh khủng trôi qua nhưng cũng là 8 tháng ông Thể và hai bạn tỏ ra kiên cương dũng cảm. Đến khi quan Tổng đốc đổi kế hoạch, thì ông Thể là người khuất phục đầu tiên. Quan bắt thân thuộc dân làng ông phải dụ dỗ được ông bỏ đạo, nếu không họ sẽ phải chịu tra tấn như ông. Rồi một hôm, một chức dịch làng Kiên Trung phải một trận đòn ác liệt trước mặt ông Thể, máu chảy, thịt rơi, thấy bạn phải tra tấn vì mình, ông bàng hoàng xúc động kêu thất thanh: Xin quan lớn tha cho ông này, rồi quan bảo tôi làm gì, tôi xin vâng”. Quan truyền ông bước qua thập giá. Ông vâng ngay. Ôi sự yếu hèn và bất lực của con người! Một người đã gan dạ chịu bao cực hình, một người nhiều tuổi nhất đã khuất phục. Cả công đường reo hò vui mừng vì chiến thắng họ đã mong đợi từ lâu. Ông Thể được tháo gông cởi xiềng trước mặt hai người bạn đồng hành đang lặng lẽ ngỡ ngàng trước sự sa ngã của người anh em, và rồi gương xấu của ông dần dần lôi kéo nốt hai bạn.
Lương tâm cắn rứt
Ra về với 10 quan tiền thưởng nhưng cũng mang theo một cực hình trong lòng còn khổ hơn nỗi đau đớn bên ngoài, ông bị lương tâm cắn rứt ngày đêm và sau với ơn Chúa, ông và hai bạn đã quyết xưng đạo lại để bù lỗi lầm.
Ông và ông Huy vào kinh đô, mạnh bạo xưng đạo ra trước mặt vua Minh Mệnh và bị kết án lăng trì.
Ngày 13-6-1839 ông phải giải ra cửa bể Húc Tuần (Thừa Thiên) là nơi ngày hôm trước bạn đồng hành của ông là Au-gu-ti-nô Phan Viết Huy đã bị xử.
Đức Thánh Cha Lê-ô XIII đã phong chân phúc cho ông Ni-cô-la Bùi Viết Thể ngày 27-5-1900.
Đức Thánh Cha Gio-an Phao-lô II phong hiển thánh cho ông ngày 19-6-1988.
Đức Hồng Y Giuse Maria Trịnh Văn Căn
