Hạnh tích thánh Nicolao Bùi Đức Thể tử đạo gắn liền với sự tích tử đạo của thánh Augustinô Phan Viết Huy, vì cả hai cùng bị bắt trong hoàn cảnh giống nhau, cùng bị tù đày, tra tấn, chịu những cực hình kinh hoàng giống nhau và cùng tuyên xưng Đức Tin cách can đảm phi thường giống nhau, cuối cùng cả hai bị lãnh án chặt đần, phân xác ném xuống biển cùng một ngày như nhau.
Ở đây chúng tôi chỉ ghi lại một đôi nét riêng biệt của Ngài mà thôi. Thánh Nicolao Bùi Đức Thể sinh tại làng Kiên Trung, phủ Xuân Trường, huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định năm 1792. Ngài làm nghề nông, chăm lo vun tưới mảnh vườn, ruộng lúa. Tới năm 47 tuổi Ngài mới nhập ngũ, phục vụ trong quân đội. Mới chỉ nhập ngũ được một tháng thì vua Minh Mạng ra chiếu chỉ bắt tất cả mọi quân nhân Công giáo phải bỏ đạo.Tổng đốc Trịnh Quang Khanh lúc đó đang là Tổng đốc tỉnh Nam Định vừa bị triều đình khiển trách vì lơ là thi hành mệnh lệnh của vua, nên để lập công ông đã trở nên “con hùm xám” truy lùng bắt bớ không thương tiếc những người Kitô hữu. Riêng với hàng ngũ quân nhân, ông đã khôn khéo tổ chức một bữa tiệc linh đình mời mọi quân nhân Công giáo trong tỉnh tới tham dự, sau đó ông đã ngọt ngào khuyên dụ và hứa hẹn sẽ ban cho nhiều bổng lộc, nếu không sẽ bị tù tội, tra tấn và sẽ bị giết. Trước những lời đe dọa hãi hùng ấy, 500 quân nhân Công giáo đã theo lời dụ của quan bước qua Thánh Giá, bỏ đạo! Còn lại 15 người nhất định chịu chết chứ không bỏ đạo. Trong số 15 người này có ông Nicolao Bùi Đức Thể.
Thế rồi qua nhiều cuộc tra tấn, đánh đập, không cho ăn cho uống và nhất là vì những lời thuyết phục ngọt ngào của các quan, 15 người chiến sĩ này cũng đã bị ngã guc thêm 12 người. Sau cuộc chiến cam go và ác nghiệt chỉ còn lại ba vị anh hùng cũng đã có lần ngã lên ngã xuống. Nhưng nhờ ơn Chúa sau cùng ba vị này đã bước tới chiến thắng, trở thành chiến sĩ tử đạo làm môn đệ Chúa Kitô khải hoàn. Ba vị chiến sĩ cuối cùng của 500 quân nhân Công giáo tỉnh Nam Định hồi ấy chính là thánh Augustinô Phan Viết Huy, thánh Nicolao Bùi Đức Thể và thánh Đa Minh Đinh Đạt.
Phải chịu rất nhiều đòn đánh, kìm kẹp, đói khát, phơi nắng nóng như lửa cháy và muôn vàn hình khổ ê chề khác, thánh Nicolao Bùi Đức Thể đã vui lòng chấp nhận vì lòng tin yêu Chúa. Thấy không thể thuyết phục được Ngài, vua Minh Minh đã lên án cùng với thánh Augustinô Phan Viết Huy phải chặt đầu, mổ xác ném xuống biển.
Bản án được thi hành ngày 12 tháng 6 năm 1839 tại cửa biển Thuận An Huế. Ngày 12 tháng 6 năm 1839 cũng là ngày vinh quang khải hoàn của. người môn đệ trung thành với Chúa, hiến mạng sống mình để làm chứng cho Chúa.
Đức Giáo Hoàng Lêô XIII đã tôn phong Ngài vào bậc Chân Phước tử đạo ngày 27 tháng 5 năm 1900, và Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II đã nâng Ngài lên hàng Hiển Thánh tử đạo ngày 19 tháng 6 năm 1988.
Thánh Đa Minh Đinh Đạt
Sinh năm một tám lẻ ba
Tỉnh Nam Định, chốn quê nhà Phú Nhai
Tuổi binh được trọn mười hai
Năm hăm bốn tuổi, năm ngài tòng quân
Vua Minh Mạng lệnh quần thần
Bắt bỏ Chúa, Đấng quân nhân tôn thờ
Quan tổng Nam Định bấy giờ
Quang Khanh họ Trịnh lập tờ kiểm tra
Quân nhân Công Giáo phân ra
Số người có đạo khoảng là năm trăm
Ai theo đạo bị tồng giam
Hứa rằng ai biết sai lầm sẽ tha
Quá lo hầu hết lìa xa
Mười lăm còn lại thật là trung kiên
Thánh nhân trong số chí bền
Quyết tâm giữ đạo Chúa trên không sờn
Thánh Huy lược chuyện rõ hơn
Vì: Huy, Thể, Đạt chung nguồn thánh ân
Cùng chung tử đạo một lần
Chuyện Đinh Đạt kể đôi phần liên quan
Bị đưa về tỉnh tống giam
Bỏ cho đói khát vẫn cam chịu đòn
Đức tin lòng mến yếu non
Sáu người chối đạo chỉ còn chín thôi
Chín người bị đánh tơi bời
Bốn người nữa chối, năm người kiên tâm
Vào năm ba tám hăm lăm
Giữa năm có lệnh trên ban tử hình
Chịu cùng thánh Chiếu thánh Minh
Dọa đem cả đến pháp đình xử luôn
Để ba ông thấy, sẽ sờn
Nhưng nào kinh hãi chẳng buồn, sắt son
Chẳng hề sợ hãi, mừng hơn
Mong mau tử đạo là ơn tuyệt vời
Sớm về hưởng phúc quê trời
Điệu đi cứ nghĩ đến nơi tử hình
Mừng vui tưởng đến phiên mình
Bị đem trở lại thình lình ngẩn ngơ
Sự đời nhiếu lúc chẳng ngờ
Quan tìm kế độc mong chờ các ông
Nghe quan, bỏ đạo đổi lòng
Dã man tàn ác chẳng hòng đổi thay
Thế nhưng cũng đến một ngày
Ông Siêu, ông Dụ chối Thầy nghe quan
Bởi không chịu nổi gian nan
Ba ông còn lại bền gan kiên cường
Các ông xin: nếu ai thương
Cầu Chúa thêm sức can trường trung kiên
Bị đòn liên tiếp, liên miên
Suốt ba ngày chẳng được yên lúc nào
Một trăm ba chục cây sào
Đánh vào thân thể sức nào chịu đây
Đánh không một chút nương tay
Đầu đem cạo trọc phơi ngày nắng hanh
Khổ đau nào cũng chẳng đành
Chối tử Đấng đã tạo thành ra ta
Điều đau tê tái chính là:
Người thân khuyên dụ lìa xa đạo Trời
Vợ ông khóc lóc thêm lời
Khuyên ông bỏ đạo sống đời bình an
Thánh nhân được Chúa thương ban
Cấm bà lần tới chẳng cần vào thăm
Hằng tuần vẫn giữ âm thầm
Bốn ngày chay tịnh yên tâm chịu đòn
Vẫn kiên cường, vẫn sắt son
Ơn Cha tuôn đổ chẳng còn sợ chi
Đánh thêm cũng chẳng ích gì
Đeo gông đứng giữa đường đi cổng thành
Mưu sâu của Trịnh Quang Khanh
Nhục hình làm mất thanh danh con người.
(Trương Hoàng)
Lm. Nguyễn Đức Việt Châu, SSS
